Dział Sztuki Współczesnej i Galeria 72

Inicjatorem i pomysłodawcą Galerii 72 w Chełmie był Kajetan Sosnowski (1913 Wilno – 1987 Warszawa) – artysta należący do ścisłej czołówki polskiej awangardy powojennej. Sentyment Sosnowskiego do Chełma – miasta oddalonego o 250 km od Warszawy – spowodowany był latami spędzonego w nim dzieciństwa i wczesnej młodości (1920-1934). Nazwa galerii, zaproponowana przez samego jej kreatora, pochodzi od daty jej powstania. Dla swej odważnej inicjatywy promowania trudnej  awangardowej sztuki w prowincjonalnym środowisku, znalazł Sosnowski sprzymierzeńca w osobie Zenona Stachiry – ówczesnego kierownika Wydziału Kultury Powiatowej Rady Narodowej w Chełmie. Działalność galerii zainicjowana została we wrześniu 1972 roku wystawą malarstwa Jana Dobkowskiego. Od początku swego istnienia do chwili obecnej Galeria 72 – integralnie związana z Muzeum Ziemi Chełmskiej – mieści się w zespole architektonicznym popijarskiego klasztoru (1667-1726), przylegającego do wysokiej klasy późnobarokowego kościoła pw. Rozesłania św. Apostołów.  Wiosną 1973 r. choroba uniemożliwiła K. Sosnowskiemu dalsze angażowanie się w sprawy programowe Galerii 72. Od tego momentu aż do roku 2000 ster ten przejęła dr Bożena Kowalska – znana krytyk sztuki, zaprzyjaźniona z Sosnowskim przez wiele lat. Bożena Kowalska,  kierując Galerią 72 przez 28 lat, określiła jej profil i nadała rangę jednego z najważniejszych miejsc wystawienniczych w kraju. Pochodną, a jednocześnie największą wartością działalności Galerii 72, stały się zbiory sztuki współczesnej chełmskiego muzeum. Przeważa w tej kolekcji nurt abstrakcji geometrycznej, której język wydaje się artystom najbardziej uniwersalny do  wyrażania postaw i własnego  przesłania. Drugie skrzydło tego zbioru stanowi szeroko rozumiana tendencja metaforyczna w sztuce.  Od 2001 roku wystawy w Galerii 72 organizowane są przez Dział Sztuki Współczesnej muzeum, kierowany przez historyka sztuki – Jagodę Barczyńską.

W ciągu blisko 37 lat aktywności Galerii 72 udało się w niej zorganizować 176 wystaw indywidualnych, prezentujących twórczość 164 autorów (niektórych dwukrotnie), w tym 21 artystów z zagranicy. Obok wystaw przedstawiających dokonania jednego twórcy, zorganizowano 28 pokazów zbiorowych i problemowych. Miniony czas zaowocował łącznie 204 wystawami. Dziewięć wystaw przypomniało dorobek artystów nieżyjących. Czterdziestu jeden twórców wystawiających w ramach indywidualnych pokazów – odeszło już od nas na zawsze. O randze Galerii 72 i związanej z nią kolekcji najlepiej świadczą artyści i ich dzieła, które tutaj pozostały. Postacią szczególną i nam najbliższą pozostaje Kajetan Sosnowski – Założyciel Galerii 72. Filarem chełmskich zbiorów pozostają m.in.: Henryk Stażewski, Jan Ziemski, Jerzy Grabowski, Jerzy Kałucki, Ryszard Winiarski, Jan Berdyszak, Kazimierz Ostrowski, Stanisław  Fijałkowski, Jerzy Nowosielski, Roman Opałka, Tadeusz Brzozowski, Zbigniew Dłubak, Stefan Gierowski, Jonasz Stern, Jadwiga Maziarska, Marian Bogusz, Edward Krasiński, Jan Tarasin, Józef Szajna, Andrzej Dłużniewski, Koji Kamoji, Andrzej Szewczyk, Jerzy Bereś, Kazimierz Mikulski, Natalia Lach Lachowicz, Janusz Przybylski, Józef Robakowski, Wojciech Fangor, Wanda Gołkowska, Jan Chwałczyk, Aleksandra Jachtoma, Janusz Kapusta, Adam Marczyński, Stefan Krygier, Janusz  Orbitowski, Zdzisław Jurkiewicz, Maria Michałowska, Tadeusz Wiktor, Grzegorz Sztabiński, Jan Pamuła, Marek Sapetto, Adam Wsiołkowski, Hanna Zawa-Cywińska, Mieczysław Wiśniewski, Adam Myjak, Julian Raczko, Edward Dwurnik, Tomasz Zawadzki. Chełmski zbiór sztuki obcej tworzą autorzy tej miary co: Josef Albers, Getulio Alviani, Richard Anuszkiewicz, Max Bill, Gerhard Blum-Kwiatkowski, Hartmut Böhm, Carlos Cruz-Diez, Milan Dobeš, Jiři Valoch, Carlos Cruz-Diez, Gerhard von Gravenitz, Anthony Hill, Ad de Keijzer, Richard Paul Lohse, Heinz Mack, Almir Mavignier, Bruno Munari, François Morellet, Georg Karl Pfahler, Michael Seuphor, Klaus Staudt, Jeffrey Steele, Victor Vasarely.  Łącznie chełmska kolekcja sztuki współczesnej posiada blisko 2000 obiektów z zakresu malarstwa, rzeźby, grafiki, rysunku, fotografii i instalacji, w tym 397 przykładów sztuki obcej oraz 158 prac autorstwa Polaków zamieszkałych na stałe poza granicami kraju.

Kajetan Sosnowski (1913 Wilno – 1987 Warszawa), a leading avant-garde artist of the interwar period, created a concept and  initiated the Gallery 72 in Chełm. His sentiment to Chełm, a town 250 km away from Warsaw, was rooted in the fact that he spent his childhood and early youth there (1920-1934). The name of the gallery Sosnowski proposed originated from the year of its foundation. Sosnowski found a supporter of his brave initiative of promoting avant-garde art in the provincial environment in the person of Zenon Stachura, then a head of Culture Department of the Regional Council in Chełm. The gallery started operating in September 1972 with an exhibition of Jan Dobkowski’s painting. From the very beginning the Gallery 72 has been associated with Chełm Regional Museum. Its premises were located in the former monastery (1667-1726), adjoining the late baroque church. In spring 1973 Sosnowski’s indisposition disabled him to continue his further engagement in the gallery issues. Its management was taken over by Bożena Kowalska, a renowned art critic and close friend of Sosnowski. She defined the profile of the gallery and made it one of the most significant exhibition spaces in Poland. Kowalska kept managing it till 2000. A derivative, and at the same time the utmost value of the Gallery 72 is a  collection of contemporary art belonging to the Chełm museum. The collection is dominated by geometrical abstraction, the language which enables the artists to express their attitude and creative message. The other section of this collection is focused on a widely approached metaphorical trend. From 2001 the exhibitions in the Gallery 72 have been organized by Contemporary Art Department of the museum, headed by the art historian  Jagoda Barczyńska.

For over 37 years of its activity there have been presented 203 exhibitions: 176 one-man shows (some of the artists were exhibited twice, including 21 artists from outside Poland) and 28 group shows. In nine of them there were exhibited works of deceased artists. Among artists had their one-man shows forty-one are dead now. The significance of the Gallery 72 and its collection is best proved by the status of the artists and their works. The nature of this publication allows mentioning only the most important artists, among which the figure of Kajetan Sosnowski, the gallery founder is closest to our hearts. The major Polish artists featured  in the Chełm collection are: Henryk Stażewski, Jan Ziemski, Jerzy Grabowski, Jerzy Kałucki, Ryszard Winiarski, Jan Berdyszak, Kazimierz Ostrowski, Stanisław  Fijałkowski, Jerzy Nowosielski, Roman Opałka, Tadeusz Brzozowski, Zbigniew Dłubak, Stefan Gierowski, Jonasz Stern, Jadwiga Maziarska, Marian Bogusz, Edward Krasiński, Jan Tarasin, Józef Szajna, Andrzej Dłużniewski, Koji Kamoji, Andrzej Szewczyk, Jerzy Bereś, Kazimierz Mikulski, Natalia Lach Lachowicz, Janusz Przybylski, Józef Robakowski, Wojciech Fangor, Wanda Gołkowska, Jan Chwałczyk, Aleksandra Jachtoma, Janusz Kapusta, Adam Marczyński, Stefan Krygier, Janusz Orbitowski, Zdzisław Jurkiewicz, Maria Michałowska, Tadeusz Wiktor, Grzegorz Sztabiński, Jan Pamuła, Marek Sapetto, Adam WsiołkowskiHanna Zawa-Cywińska, Mieczysław Wiśniewski, Adam Myjak, Julian Raczko, Edward Dwurnik, Tomasz Zawadzki. The foreign section of the Chełm collection includes the works of renowned artists, including Josef Albers, Getulio Alviani, Richard Anuszkiewicz, Max Bill, Gerhard Blum-Kwiatkowski, Hartmut Böhm, Carlos Cruz-Diez, Milan Dobeš, Gerhard von Gravenitz, Anthony Hill, Ad de Keijzer, Richard Paul Lohse, Heinz Mack, Almir Mavignier, Bruno Munari, François Morellet, Georg Karl Pfahler, Michael Seuphor, Klaus Staudt, Jeffrey Steele and Victor Vasarely.  The Chełm collection of contemporary art contains 2000 items, including paintings, graphics, sculptures, photographs and installations, among them 397 works of foreign artists and 158 works of Polish artists leaving abroad.