Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza w Chełmie
i Foto Klub Ziemi Chełmskiej
Wystawa czynna od 14 października do 31 grudnia 2011 roku
ul. Lubelska 55
Pół wieku z fotografią
Dzisiaj upływa równo 50 lat od chwili powstania Foto Klubu Ziemi Chełmskiej – nasze pół wieku z fotografią. Początki były prozaiczne – grupa pasjonatów, reprezentujących różne zawody i środowiska, od kilkunastoletniego ucznia liceum, sprzedawcy, nauczyciela, zawodowego fotografa do dyrektora przedsiębiorstwa, spotkała się w dawnym Powiatowym Domu Kultury przy ul. Lubelskiej (obecne przedszkole) i postanowiła założyć Chełmski Klub Fotograficzny oraz zorganizować pierwszą wystawę fotografii amatorskiej. Dzieliło nas wiele – wiek, doświadczenia życiowe, stopień umiejętności fotograficznych – ale łączyło jedno, fascynacja obrazem i magią procesu fotograficznego, swoistym warsztatem czarnoksiężnika pozwalającym na pokazanie na kartce papieru własnego obrazu świata.
Nasza pierwsza wystawa fotografii odbyła się w nieistniejącym już lokalu Ligi Obrony Kraju przy ul. Lubelskiej. Wystawa była równie skromna jak możliwości członków Klubu, ale poprawna, własnoręcznie wykonana odbitka formatu 18×24 cm była sukcesem i na długo pozostała w pamięci. O katalogach wystawy jeszcze nikomu się nie śniło. Potem przyszła pierwsza duża wystawa w hallu i salce PDK, wraz z pierwszymi fotografiami w „profesjonalnym” formacie 40×50 cm. I tak to się zaczęło.
Chełmski Klub Fotograficzny przy PDK nazwany potem Foto Klubem Ziemi Chełmskiej miał od początku swego istnienia specyficzny i niepowtarzalny charakter, naznaczony piętnem wspólnej niechęci do wszelkich formalności i procedur biurokratycznych oraz tzw. życia organizacyjnego stowarzyszeń. Był jedną z form działalności zasłużonego dla kultury Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Chełmskiej, ale chodzenie na zebrania Zarządu i starania o skromne środki finansowe były uciążliwym o Prezesa – pozostałych członków Klubu interesowały tylko spotkania we własnym gronie, długie rozmowy o fotografii, sporadyczne plenery i wystawy. Nigdy w swoich dziejach Foto Klub nie był kółkiem fotograficznym, nie uczył nikogo podstaw fotograficznego ABC i nie prowadził działalności wykładowej. Przekazywanie wiedzy i tajników warsztatu odbywało się w drodze samokształcenia, swobodnych rozmów i porad doświadczonych kolegów, bez zazdrosnego strzeżenia tajemnic „dla siebie”. Nie istniał także podział na elitę klubową i szeregowców, wysłuchujących z namaszczeniem jej pouczeń. Istniała ukształtowana w naturalny sposób hierarchia klubowa, oparta na poszanowaniu młodszych dla starszych (a różnice wieku były spore) i początkujących dla bardziej doświadczonych, mających spory dorobek artystyczny kolegów. Wielka w tym zasługa naszego mentora – Pana Tadeusza Ścibiora, znakomitego fotografa, filmowca, rysownika i grafika, który potrafił delikatnie, tak jakby od niechcenia, przekazywać swoją imponującą wiedzę i pomagać w ocenie prac bez urażania miłości własnej autorów. To rzadka i trudna sztuka, ale w Jego przypadku był to naturalny sposób bycia. Członkowie Klubu spotykali się nie tylko na zebraniach i wystawach – punktami zbornymi i miejscem interesujących rozmów był także sklep Foto-Optyki prowadzony przez Panią Wiktorię Czernobajew, a następnie przez kolegę klubowego, zapalonego fotografa i filmowca Pana Władysława Mroczko, a także zakład fotograficzny Pana Tadeusza Ścibiora.
Ważnym wydarzeniem dla Foto Klubu było przybycie z Wrocławia do Chełma w 1965 roku Edmunda Fladrzyńskiego, doświadczonego fotoamatora o pokaźnym dorobku artystycznym i talencie organizacyjnym. Został on nie tylko instruktorem fotografii, ale przede wszystkim nieustającym Prezesem Foto Klubu Ziemi Chełmskiej, który znalazł swoje stałe miejsce w Wojewódzkim Domu Kultury nie tylko w postaci lokalu klubowego, ale i własnej ciemni fotograficznej. Dzięki temu Foto Klub wszedł w okres wzmożonej aktywności, częstszych wyjazdów plenerowych, wystaw i uczestnictwa w wystawach krajowych i międzynarodowych. Dwie wystawy ogólnopolskie: „Człowiek i jego praca” oraz „Sztuka ludowa i jej twórcy” odbyły się w Chełmie, nie bez sukcesów naszych Kolegów. Wiele twórczego fermentu wniosła obecność w Klubie Michała Sroki, niespokojnego ducha, fotoreportera „Tygodnika Chełmskiego”. Członkowie Klubu brali udział w międzynarodowych plenerach, np. Słupskim Plenerze Fotografików Krajów Nadbałtyckich oraz w dorocznych Konkursach Fotograficznych w Uniejowie. Prace chełmskich fotoamatorów znalazły się m.in. w zbiorach Fototeki Federacji Amatorskich Stowarzyszeń Fotograficznych w Polsce, były prezentowane na wystawie „Polska Fotografia Amatorska 1944-1984” w auli Politechniki Warszawskiej i doczekały się publikacji i artykułów w miesięczniku „Foto” i kwartalniku „Fotografia”.
Foto Klub nie miał i nie ma założeń programowo-artystycznych, pozostawiając w tym względzie swobodę swoim członkom. Oczywiście, w pierwszych latach jego istnienia dominował nurt tradycyjnej fotografii piktorialnej, co stopniowo zmieniało się pod wpływem własnych doświadczeń, poszukiwań i długich, niekiedy burzliwych dyskusji. Coraz większą uwagę poświęcaliśmy obserwacji otaczającej nas rzeczywistości, dokumentowi fotograficznemu i reportażowi z pogranicza tzw. fotografii socjologicznej. Pokłosiem takich zainteresowań były „Pilichonki” Edmunda Fladrzyńskiego i wielki zbiór zdjęć Chełma o charakterze dokumentu historycznego. Wspólnie ulegliśmy fascynacji tematyką Prawosławia, malowniczości jego liturgii i urokowi śpiewu liturgicznego. Temat ten stopniowo rozrastał się o obraz wielokulturowości Kresów, fotografowanych z czasem i po wschodniej stronie Bugu. Wyjazdy plenerowe na Grabarkę, do Jabłecznej, a także do Horyńca i tropami zapomnianych cerkwi nadbużańskich stały się nieodłączną częścią działalności klubowej.
Koledzy klubowi podążali różnymi drogami. Część z nas była i pozostała amatorami, część wybrała drogę fotografii zawodowej i awansu artystycznego. Edmund Fladrzyński jako pierwszy został członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików, a następnie jego śladami podążyli Ryszard Karczmarski (obecny Prezes Okręgu Wojewódzkiego ZPAF w Lublinie), Dariusz Kostecki i Grzegorz Zabłocki. Ryszard Karczmarski wyspecjalizował się w fotografii otworkowej – co oprócz licznych wystaw zaowocowało albumem „Dotyk światła”, stworzył także w Chełmie własną galerię fotograficzną. Trwałym efektem wspólnych zainteresowań i podróży kresowych, a także poszukiwania własnych korzeni rodzinnych stał się album Dariusza Kosteckiego i Grzegorza Zabłockiego „Ślady obecności”, przejmujący dokument artystyczny o dawnych i obecnych Kresach Wschodnich. Dowodem pamięci o dorobku twórczym Tadeusza Ścibiora jest album Jego twórczości fotograficznej wydany pod patronatem ZPAF na 50-lecie Foto Klubu.
Zmieniały się czasy, zmieniały się warunki działania i technika fotograficzna – coraz częściej cyfrowa. Nie zmieniło się jedno – Foto Klub, już bez sponsorów i na własnym utrzymaniu przetrwał w niewiele zmienionej formie i nadal działa. Nadal mamy wstręt do wszelkich formalności (oprócz koniecznych składek) i biurokratycznej Wojewódzki Dom Kultury, Chełm 1985 strony działalności stowarzyszeniowej. Nadal wystarczy nam wybrany dożywotnio Prezes – to taki nasz ukłon w stronę oświeconej monarchii. W dalszym ciągu nie mamy żadnych sformalizowanych procedur przyjmowania nowych kolegów, albo ktoś „przyjmuje się”, albo w sposób naturalny wybiera własną drogę. Pozostało w dalszym ciągu grono kolegów i przyjaciół oddanych wspólnej pasji fotografii w ramach Foto Klubu Ziemi Chełmskiej.
Lech Radwański