1.10.2009 r., ul. Św. Mikołaja 4
Wystawa zabytków cerkiewnych z kolekcji Muzeum Szariskiego w Bardejowie oraz z Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, zorganizowana z inicjatywy Instytutu Słowackiego w Polsce oraz Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Patronat honorowy – Pan František Ružička Ambasador Republiki Słowackiej w Polsce.
Wschodnie tereny Słowacji oraz południowa część Małopolski to region zróżnicowany wyznaniowo. Od wieków średnich osiedlały się tu różne grupy etniczne, w tym również dzisiejsi Łemkowie, spadkobiercy Rusinów i Wołochów. Na terenach Beskidu ludność łemkowska przyjęła chrześcijaństwo w obrządku wschodnim. Wystawa ukazuje zabytki związane z Kościołem greckokatolickim, który powstał w wyniku zawarcia w 1646 r. unii w Użhorodzie przez Kościół katolicki i Cerkiew prawosławną. Był to podobny proces, jaki zaistniał w Rzeczypospolitej po 1596 roku. Połączenie tych dwóch nurtów chrześcijaństwa, zmiany w liturgii i obrzędach, miały wyraźny wpływ na przemiany w sztuce sakralnej. Budowane od czasów średniowiecza świątynie zachowały się do dnia dzisiejszego zarówno po jednej jak i po drugiej stronie granicy, a zabytki pochodzą niejednokrotnie z tych samych warsztatów artystycznych.
Wygląd architektoniczny cerkwi, dekoracje ścienne, ikony, śpiew i kazanie stanowią całość miejsca świętego. Ikonostas stanowi barierę między światem widzialnym i niewidzialnym, tym co niebiańskie, a tym co ziemskie, a jednocześnie dzieli przestrzeń wyznaczoną dla wiernych od części zarezerwowanej tylko dla kapłanów. Na wystawie można obejrzeć fragment ikonostasu z XVIII w., pochodzącego z miejscowości Mirola. Są to ikony Bogurodzicy, Chrystusa oraz św. Mikołaja i św. Demetriusza. Dzieła te znajdują się najczęściej w pierwszym rzędzie ikonostasu. Dopełnieniem są ikony pochodzące z rzędu Deesis, z kolekcji muzealnej w Nowym Sączu, ukazujące Chrystusa w otoczeniu Apostołów, które występują w ikonostasie w drugim rzędzie.
Prezentowane są też krzyże wieńczące kopuły i wieże cerkwi greckokatolickich, wykonywane przez miejscowych kowali. Łączą one w sobie tradycje wszystkich Kościołów. Można zobaczyć też naczynia liturgiczne, także drewniane, które są niezwykłą rzadkością. Dopełnienie stanowią skarbonki i pateny oraz zdjęcia, i makiety świątyń.
Komisarz wystawy: Marek Zalewski (PMA, Warszawa)
Opracował: Waldemar Deluga