Gabinet Numizmatyczny
Gabinet Numizmatyczny w strukturze Muzeum Ziemi Chełmskiej powstał w 2009 roku. Zbiory numizmatyczne istniały od początku funkcjonowania muzeum i stanowiły część Działu Historii. Gabinet gromadzi monety, medale, medaliony, banknoty, odznaki, tłoki pieczętne polskie i obce. Łącznie zbiory liczyły na koniec 2009 roku 12429 numizmatów. Przeważającą część zbiorów stanowią monety nowożytne, w większości polskie.
Gabinet Numizmatyczny posiada szereg znalezisk monet z okolic Chełma. Największym z nich jest skarb monet polskich i obcych, znaleziony w 1947 roku w Horodysku pow. Chełm. W zbiorach naszego muzeum znajduje się 2337 monet, w większości półtoraków koronnych Zygmunta III Wazy. Cennym znaleziskiem jest odkryty w 1972 roku skarb monet polskich i obcych z Niedziałowic pow. Chełm. Liczy 780 monet, w tym 713 szelągów Jana Kazimierza (boratynek). Wyłącznie szelągi koronne i litewskie Jana Kazimierza zawiera odkryty około 1960 roku skarb 438 monet z Bezka-Kolonii pow. Chełm. W 1972 roku do zbiorów muzeum trafiło 1150 polskich denarów z XV wieku. Zostały znalezione około 1960 roku w Leszczanach pow. Chełm. Przekazane monety stanowiły tylko część znaleziska, które zostało rozproszone. Niewielkim, ale cennym odkryciem był skarb monet rzymskich wykopany w 1957 roku w Rożdżałowie pow. Chełm. Liczył 47 denarów, z czego 45 sztuk znalazło się w chełmskim muzeum. Na znalezisko składały się monety Antoninów z I-II wieku oraz denar Julii Domny z lat 211- 217.
Jak wspomniano, w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego najliczniej reprezentowane są nowożytne monety polskie. Oprócz nich występują monety państw ościennych, zwłaszcza Rosji. Wśród monet bliżej związanych z Chełmem i ziemią chełmską są XIX – wieczne monety dominialne dóbr Świerże oraz monety spółdzielni jednostek wojskowych stacjonujących w Chełmie w latach II Rzeczypospolitej 7 Pułku Piechoty Legionów i 2 Pułku Artylerii Ciężkiej.
Gabinet posiada 1700 banknotów. Wśród nich, oprócz banknotów polskich, szczególnie licznie reprezentowane są papierowe znaki pieniężne z Rosji i Niemiec. W zbiorach gabinetu znajduje się ponad 800 medali, medalionów i odznak. Przeważają wśród nich polskie. Najstarszym zabytkiem jest tu medal „Stanisław Szczęsny Potocki” z 1786 roku autorstwa J. F. Holzhaeussera. Do cennych eksponatów zaliczają się XIX wieczne kopie medali z XVII wieku, w tym projektu S. Dadlera.
Muzeum posiada liczne medale i medaliony z XX wieku o tematyce związanej z Chełmem i ziemią chełmską. Większość z nich została wydana przez chełmski oddział PTTK. Zbiory gabinetu uzupełniają tłoki pieczętne z XIX i XX wieku, również pochodzące z naszego terenu.